ΥΠΟΦΥΣΗ ΚΑΙ ΥΠΟΦΥΣΙΑΚΟΙ ΟΓΚΟΙ

 

Ο αδένας της υπόφυσης είναι ένας μικρός αλλά πολύ σημαντικός αδένας με πρωταρχικό ρόλο σε πολλαπλές λειτουργίες του σώματος. Είναι τόσο μικρός όσο ένα φασόλι και βρίσκεται στην βάση του εγκεφάλου πίσω από τη μύτη. Λειτουργεί ως κέντρο ελέγχου για την σωματική ανάπτυξη στην παιδική-εφηβική ηλικία, τη ρύθμιση του μεταβολισμού, την απάντηση του οργανισμού στο stress αλλά και στον κύκλο ύπνου-αφύπνισης, τον εμμηνορρυσιακό κύκλο, την αναπαραγωγική ικανότητα σε άνδρες και γυναίκες, τον θηλασμό. Είναι ουσιαστικά ο ρυθμιστής των περιφερικών αδένων, όπως ο θυρεοειδής, οι ωοθήκες, οι όρχεις, τα επινεφρίδια.

Διακρίνεται στην αδενοϋπόφυση και τη νευροϋπόφυση. Η αδενοϋπόφυση εκκρίνει πληθώρα ορμονών, όπως η αυξητική ορμόνη, η θυρεοειδοτρόπος ορμόνη (TSH), η αδρενοκορτικοτρόπος ορμόνη (ΑCΤΗ), οι γοναδοτροφίνες (LH και FSH) και η προλακτίνη.  Η νευροϋπόφυση εκκρίνει την αντιδιουρητική ορμόνη (παράγεται από τον υποθάλαμο) που παίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση των υγρών του σώματος μέσω των νεφρών.

Δεδομένου του πολυδιάστατου ρόλου της υπόφυσης, η διαταραχή της δομής ή της λειτουργίας της είτε με τη μορφή της υπολειτουργίας είτε με τη μορφή της υπερλειτουργίας μπορεί να οδηγήσει σε πλειάδα διαφορετικών συμπτωμάτων, όπως τα παρακάτω:

  1. Διαταραχές του κύκλου,
  2. Πτώση libido και στυτική δυσλειτουργία
  3. Υπογονιμότητα
  4. Γαλακτόρροια (εκροή γαλακτώδους υγρού από τους μαστούς σε γυναίκες που δεν θηλάζουν ή σε άνδρες),
  5. Σημεία και συμπτώματα συνδρόμου CUSHING: Κεντρική παχυσαρκία, μυϊκή αδυναμία κάτω άκρων, ραβδώσεις, κατάθλιψη, υπερτρίχωση, υπέρταση, οστεοπόρωση
  6. Πολυουρία
  7. Κεφαλαλγία
  8. Διαταραχές όρασης

Καταστάσεις που επηρεάζουν την υπόφυση είναι οι εξής:

  1. Όγκοι που υπερπαράγουν μία ή περισσότερες υποφυσιακές ορμόνες. Παραδείγματα αποτελούν το Προλακτίνωμα – υπερπρολακτιναιμία, η Νόσος Cushing– υπερπαραγωγή κορτιζόλης και η Μεγαλακρία– υπερπαραγωγή αυξητικής ορμόνης.
  2. Νοσήματα που οδηγούν σε ανεπαρκή παραγωγή μίας ή περισσότερων υποφυσιακών ορμονών με επακόλουθη μερική υποφυσιακή ανεπάρκεια ή πανυποφυσισμό. Η υποφυσιακή ανεπάρκεια μπορεί να είναι το αποτέλεσμα αποπληξίας της υπόφυσης που μπορεί να συμβεί σε έδαφος αιμορραγίας προϋπάρχοντος αδενώματος υπόφυσης. Η αποπληξία της υπόφυσης είναι σπάνια αλλά δυνητικά επείγουσα κατάσταση και μπορεί να εμφανισθεί ως έντονη κεφαλαλγία αιφνίδιας έναρξης («ο χειρότερος πονοκέφαλος της ζωής μου») με συνοδές διαταραχές των οφθαλμών.
  3.  Όγκοι που δεν εκκρίνουν ορμόνες αλλά λόγω μεγέθους ασκούν πίεση στην ίδια την υπόφυση και σε παρακείμενες δομές, όπως τα οπτικά νεύρα με επακόλουθες διαταραχές της όρασης/ οπτικών πεδίων.

Η διαγνωστική προσέγγιση των διαταραχών της υπόφυσης ξεκινά από τον Ενδοκρινολόγο. Σε αρκετές περιπτώσεις και κυρίως στους όγκους που υπερπαράγουν προλακτίνη η θεραπεία είναι κατά κανόνα ή και αποκλειστικά φαρμακευτική. Σε άλλες περιπτώσεις η θεραπεία είναι πρωτίστως χειρουργική. Ως εκ τούτου, για την άρτια παρακολούθηση και θεραπευτική αντιμετώπιση των όγκων της υπόφυσης ο Ενδοκρινολόγος πρέπει να συνεργάζεται τόσο με έμπειρο Ακτινολόγο όσο και με εξειδικευμένο Νευροχειρουργό.

 

Κλαίρη Χρηστάκου, MD, PhD

Ενδοκρινολόγος-Διαβητολόγος

Ακαδημαϊκή Υπότροφος Ιατρικής Σχολής Αθηνών